Monsoon 2025 यंदा नैऋत्य मॉन्सून वाऱ्यांनी ठरलेल्या वेळेप्रमाणे भारतात प्रवेश केला आहे आणि त्याची प्रगती देखील समाधानकारक आहे. महाराष्ट्रातही मॉन्सून चांगल्या वेगाने चालू आहे. विशेषतः मध्य महाराष्ट्र, मराठवाडा आणि विदर्भ या भागांमध्ये त्याने आपली उपस्थिती नोंदवली आहे. २८ मे रोजी मॉन्सून मुंबईसह अहिल्यानगर, बीड, परभणी, हिंगोली, नांदेड, यवतमाळ, चंद्रपूर आणि गडचिरोली जिल्ह्यांपर्यंत पोहोचला आहे. यामुळे या भागातील शेतकरी उत्साहाने भरले आहेत. खरीप हंगामासाठी आवश्यक असलेले हवामान आता तयार झाले आहे. शेतीसाठी हे हवामान अत्यंत अनुकूल ठरणार आहे.
मॉन्सून केरळवर लवकर दाखल
मॉन्सून यावर्षी अपेक्षेपेक्षा थोडा लवकरच केरळमध्ये दाखल झाला. २४ मे रोजी केरळसह कर्नाटकच्या किनारपट्टीवरही पावसाने हजेरी लावली. यानंतर २५ मे रोजी सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील देवगड परिसरात मॉन्सूनची एंट्री झाली. पावसाचे हे आगमन कोकणात समाधानकारक मानले जात आहे. पुढील दिवशी, म्हणजे २६ मे रोजी, मॉन्सूनने मुंबई, पुणे, धाराशिव यांसह राज्यातील इतर भागांमध्येही प्रवेश केला. २८ मे रोजी मॉन्सूनने आणखी विस्तार घेतला आणि महाराष्ट्राच्या बऱ्याच भागांवर पावसाची कृपा झाली. हवामान खात्याच्या अंदाजाप्रमाणेच मॉन्सूनचा वेग सुरू आहे. त्यामुळे खरीप हंगामाच्या सुरुवातीसाठी चांगले संकेत मिळत आहेत.
मॉन्सून महाराष्ट्रासह इतर भागांतही पसरला
हवामान विभागाच्या माहितीनुसार, २८ मे रोजी मॉन्सूनने महाराष्ट्रात प्रवेश केला आहे. त्याचबरोबर कर्नाटक, आंध्र प्रदेशचा उर्वरित भाग आणि तेलंगणाचा बहुतांश भाग देखील मॉन्सूनच्या व्यापात आला आहे. याशिवाय छत्तीसगड, ओडिशाचा काही भाग आणि बंगालच्या उपसागराचे काही इतर भाग देखील मॉन्सूनच्या प्रभावाखाली आले आहेत. विभागाने यासंदर्भात एक स्पष्ट नकाशा प्रसिद्ध केला आहे. त्यानुसार मॉन्सूनची सीमा सध्या मुंबई, अहिल्यानगर, अदिलाबाद, दंतेवाडा, आगरतळा आणि गोपाळपूरपर्यंत पोहोचलेली आहे. यावरून मॉन्सूनचा प्रवास नियमित आणि सुसंगत असल्याचे स्पष्ट होते. सध्या वातावरणातही मॉन्सूनच्या पुढील प्रगतीस पूरक अशा परिस्थिती निर्माण झाल्या आहेत.
दोन दिवसांत उत्तर-पूर्वेत मॉन्सून विस्तार
हवामान विभागाने दिलेल्या माहितीनुसार, आगामी दोन दिवसांत हवामान अनुकूल राहिल्यास मान्सूनचा विस्तार आणखी काही भागांमध्ये होण्याची शक्यता आहे. ईशान्य भारताचा उर्वरित भाग, सिक्कीम आणि पश्चिम बंगालच्या हिमालयीन पट्ट्यात लवकरच मान्सून दाखल होऊ शकतो. याशिवाय छत्तीसगड आणि ओडिशाच्या उर्वरित भागांमध्येही मान्सून पोहोचण्याची शक्यता आहे. या भागांमध्ये ढगाळ वातावरण आणि हलक्या ते मध्यम स्वरूपाच्या पावसाचा अंदाज आहे. या स्थितीमुळे देशभरात मान्सूनची सुरुवात अधिक व्यापक आणि परिणामकारक ठरेल. पावसाळ्याचा जोर वाढल्याने शेतकरी वर्गाला मोठा दिलासा मिळण्याची शक्यता आहे. हवामानात होत असलेल्या या बदलामुळे कृषी कार्याला चालना मिळू शकते.
बंगालातून वेगवान, अरबी समुद्रातून मंद मॉन्सून
सध्या बंगालच्या उपसागरातून येणाऱ्या मॉन्सूनने चांगला वेग घेतल्याचे दिसून येत आहे. या दिशेने मान्सूनचा प्रवास सुरळीत होत असून, तो अपेक्षेनुसार पुढे सरकत आहे. परंतु याच्या उलट, अरबी समुद्रातून येणाऱ्या मॉन्सूनमध्ये काहीसा मंद वेग जाणवतो आहे. या कारणामुळे देशाच्या पश्चिम भागांमध्ये, विशेषतः महाराष्ट्र, गुजरात आणि राजस्थानातील काही ठिकाणी पावसाची सक्रियता तुलनेने कमी राहू शकते. या परिस्थितीकडे हवामान तज्ज्ञांनी लक्ष वेधले आहे. त्यामुळे या भागांतील शेतकऱ्यांनी मान्सूनच्या हालचालीवर बारकाईने लक्ष ठेवणे आवश्यक ठरणार आहे. पावसाचा वेग कमी राहिल्यास शेतीसाठी आवश्यक असलेले नियोजन वेळेवर करणे गरजेचे आहे.
पश्चिम भारतात कमी पावसामुळे नियोजन आवश्यक
पश्चिम भारतात पावसाचा वेग कमी असल्यास शेतकऱ्यांसाठी अडचणी निर्माण होऊ शकतात, विशेषतः पेरणीच्या वेळेस. अशा परिस्थितीत कोणती पिके निवडावीत, पेरणी कधी करावी, याचा निर्णय घेताना हवामान खात्याच्या अद्ययावत मार्गदर्शनाचा आधार घेणे महत्त्वाचे ठरेल. स्थानिक हवामान विभागांकडून वेळोवेळी दिल्या जाणाऱ्या सूचनांचे पालन करणे शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर ठरेल. पावसाची स्थिती लक्षात घेऊन शेतकऱ्यांनी बी-बियाणे, खते आणि सिंचनाच्या सुविधा यांचे नियोजन योग्य रीतीने करणे आवश्यक आहे. अशा प्रकारे योग्य नियोजन आणि जागरूकता ठेवल्यास हवामानातील बदलांमुळे होणाऱ्या नुकसानीपासून बचाव करता येईल.
सुरुवातीचा पाऊस खरीपसाठी ओलावा देतो
मॉन्सूनच्या सुरुवातीच्या काळात मोठ्या प्रमाणात पाऊस पडेलच असे नाही, पण या पावसामुळे जमिनीमध्ये पुरेशी ओलावा निर्माण होतो. ही ओलावा खरीप हंगामाच्या पूर्वतयारीसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरते. या टप्प्यात पडणारा पाऊस शेतकऱ्यांसाठी संकेत देणारा असतो, की पेरणीसाठी वेळ जवळ आली आहे. त्यामुळे जमिनीची मशागत, नांगरणी आणि अन्य पूर्वतयारी प्रक्रिया सुरू करण्यास मदत होते. शेतात सुरुवातीचे कामकाज सुरू झाल्याने शेतकरी उत्साहित होतात. पावसाच्या या टप्प्यातील प्रमाण आणि सातत्य महत्त्वाचे असते. काही भागांत पाऊस कमी असल्याने अद्याप काही ठिकाणी वाट पाहावी लागत आहे.
जोरदार पावसाची गरज
हलक्या ते मध्यम स्वरूपात पडत असलेल्या पावसामुळे अनेक भागांत पेरणीपूर्व मशागत सुरू झाली आहे. या पावसामुळे जमीन थोडी भिजल्याने नांगरणीस सुलभता आली आहे आणि शेतकऱ्यांनी शेतीच्या कामात गती आणली आहे. मात्र खरीप पिकांची प्रत्यक्ष पेरणी करण्यासाठी अजून जोरदार आणि सातत्यपूर्ण पावसाची गरज आहे. कारण, पेरणीनंतर पिकांना नियमित पाणी लागते आणि त्यासाठी अधिक बळकट पावसाची आवश्यकता भासते. त्यामुळे शेतकऱ्यांना मुख्य पावसाची प्रतीक्षा करावी लागणार आहे. या दरम्यान, हवामानातील बदलांचे बारकाईने निरीक्षण करणे गरजेचे ठरते. कमी पावसामुळे पेरणी लांबणीवर जाऊ नये यासाठी योग्य नियोजनाची गरज आहे.
शेतकऱ्यांनी हवामान माहितीचा वापर करावा
शेतकरी बांधवांनी हवामान विभागाकडून वेळोवेळी मिळणाऱ्या अद्ययावत माहितीकडे लक्ष ठेवणे अत्यंत गरजेचे आहे. या माहितीचा वापर करून पेरणीसाठी योग्य वेळ निवडता येईल तसेच सिंचनाच्या व्यवस्थेचाही योग्य विचार करता येईल. हवामानानुसार बदलत्या परिस्थितीत शेतीच्या नियोजनात बदल करणे फायद्याचे ठरते. यंदा पावसाळ्याची सुरुवात समाधानकारक होत असल्याने शेतीच्या कामांना गती मिळण्याची शक्यता आहे. पेरणीपूर्व नियोजन सुलभ होईल आणि उत्पादनात वाढ होण्यास मदत मिळेल. योग्य हवामान साखळीनुसार काम केल्यास पीक सुरक्षित राहण्याची शक्यता अधिक असते. पाणी व्यवस्थापन, खत वापर आणि बियाण्यांची निवड यासाठी हवामान माहिती उपयुक्त ठरते.
पावसाळ्यामुळे शेतकऱ्यांत आशा वाढली
यावर्षी पावसाळ्याची सुरूवात सकारात्मक झाल्याने शेतकरी वर्गात नवचैतन्य निर्माण झाले आहे. अनेक भागांमध्ये वेळेवर पाऊस पडल्यामुळे खरीप हंगामाच्या तयारीला चालना मिळाली आहे. वेळेवर पावसामुळे पेरणी योग्य वेळी होण्याची शक्यता वाढली आहे. यामुळे पीक उत्पादनात वाढ होईल, असा विश्वास शेतकरी व्यक्त करत आहेत. पावसाच्या अनुकूलतेमुळे अनेकांनी बियाणे खरेदी, जमीन तयारी आणि खते घेण्यास सुरुवात केली आहे. या सकारात्मक घडामोडींमुळे ग्रामीण भागात आशावादी वातावरण तयार झाले आहे. यंदाचा खरीप हंगाम समाधानकारक ठरेल, अशी अपेक्षा बळकट झाली आहे.