Maharashtra Rain Alert यावर्षी मान्सूनने अपेक्षेपेक्षा अधिक वेग घेतला असून, २५ मे रोजीच महाराष्ट्रात त्याचा प्रवेश झाला आहे. ही वेळ सामान्य वेळेपेक्षा तब्बल १२ दिवस लवकरची असून, यामुळे हवामानात लक्षणीय बदल पाहायला मिळत आहेत. भारतीय हवामान विभागाच्या माहितीनुसार, पुढील काही दिवसांत मान्सून कोकण किनारपट्टीसह मुंबईतही पोहोचण्याची शक्यता आहे. महाराष्ट्रात सर्वसाधारणपणे मान्सून ७ जूनच्या आसपास दाखल होतो. मुंबईत मात्र त्याचा आगमन ११ जूनपर्यंत होतो. मात्र यंदा मान्सूनचा प्रवास खूप जलद असून हवामानात घडणारे बदल स्पष्ट जाणवत आहेत.
मान्सूनपूर्व पाऊस
सध्या राज्यातील अनेक भागांत मान्सूनपूर्व पावसाला सुरुवात झाली असून वातावरणात गारवा जाणवत आहे. या पावसामुळे शेतकऱ्यांमध्ये आनंदाचं वातावरण आहे, कारण यामुळे खरीप हंगामाची तयारी लवकर सुरू करता येईल. तसेच शहरांमध्येही उकाड्यापासून थोडा दिलासा मिळतोय. हवामान खात्याच्या निरीक्षणानुसार, येत्या काही दिवसांत पावसाचा जोर वाढू शकतो. या अगोदरच आलेल्या पावसामुळे काही ठिकाणी जनजीवनही काहीसं विस्कळीत झालं आहे. तरीसुद्धा लवकर आलेल्या मान्सूनमुळे अनेकांची आशा उंचावली आहे.
मान्सूनचा कोकणात प्रवेश
हवामान खात्याच्या ताज्या माहितीनुसार, यंदाच्या मान्सूनचा प्रवेश भारताच्या दक्षिण भागात जोरदार झाला आहे. केरळ आणि कर्नाटकसह गोवा आणि महाराष्ट्रातील काही जिल्ह्यांमध्ये पावसाने आगमन केले आहे. कोकण किनारपट्टीवरील भागांत ढगाळ वातावरणासह सरी बरसू लागल्या आहेत. विशेषत सिंधुदुर्ग आणि रत्नागिरी जिल्ह्यांत पहिल्या सरींचे स्वागत जल्लोषात झाले. मान्सूनची ही सुरुवात शेतीच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाची मानली जात आहे. शेतकरी वर्गही आता पेरणीसाठी सज्ज झाला आहे.
ईशान्य भारतातही मान्सून सक्रिय
यावर्षी मान्सून फक्त पश्चिम किनारपट्टीपुरता मर्यादित न राहता, ईशान्य भारतातही सक्रिय झाला आहे. नागालँड, मिझोराम आणि मणिपूरच्या काही भागांत पावसाने सुरुवात केली आहे. या प्रदेशात हवामानात गारवा निर्माण झाला असून निसर्ग सौंदर्य खुलले आहे. महाराष्ट्राच्या काही मध्यवर्ती भागांनाही हलकासा पावसाचा स्पर्श झाला आहे. हवामान खात्याने येत्या काही दिवसांत पावसाचा जोर अधिक वाढण्याचा अंदाज वर्तवला आहे. त्यामुळे नागरिकांनी आवश्यक ती काळजी घ्यावी, असा इशाराही देण्यात आला आहे.
मुंबईत मान्सूनपूर्व सरी
मुंबईत गेल्या दोन दिवसांपासून मान्सूनपूर्व पावसाच्या सरी बरसत आहेत. शहरात सकाळी व संध्याकाळच्या वेळी पावसाचा जोर अधिक जाणवत आहे. त्यामुळे रस्त्यांवर वाहतुकीची गती मंदावली असून काही भागांत पाणी साचण्याच्या घटना घडल्या आहेत. पावसामुळे वातावरणात गारवा निर्माण झाला असून, उष्म्यापासून नागरिकांना दिलासा मिळालाय. मात्र, अनियमित पर्जन्यामुळे नागरिकांमध्ये अस्वस्थता देखील जाणवते आहे. त्यामुळे दररोज घराबाहेर पडताना हवामानाचा अंदाज घेणे आवश्यक ठरत आहे.
हवामान खात्याचा इशारा
हवामान खात्याने आगामी ४८ ते ७२ तासांत मुंबईत जोरदार पावसाची शक्यता वर्तवली आहे. त्यामुळे नागरिकांनी सतर्क राहण्याचा आणि आवश्यक ती खबरदारी घेण्याचा सल्ला दिला आहे. समुद्रकिनाऱ्याजवळ राहणाऱ्यांनी किंवा प्रवास करणाऱ्यांनी हवामान बदलाकडे लक्ष द्यावे. तसेच, अनावश्यक प्रवास टाळावा आणि पावसामुळे होणाऱ्या संभाव्य अडचणींची पूर्वतयारी करून ठेवावी. स्थानिक प्रशासनाकडूनही काही ठिकाणी सतर्कतेचा इशारा देण्यात आला आहे. नागरिकांनी अधिकृत मार्गदर्शक सूचनांचे पालन करणे हितावह ठरेल.
केरळमध्ये विक्रमी मान्सून
यंदाच्या वर्षी मान्सूनने आपली उपस्थिती विशेषत्वाने लवकर नोंदवली आहे. २४ मे रोजीच केरळमध्ये मान्सून दाखल झाला असून, हा गेल्या अनेक वर्षांतील एक लक्षणीय विक्रम आहे. यापूर्वी २००९ नंतर प्रथमच इतक्या लवकर मान्सून केरळच्या किनारपट्टीवर पोहोचला आहे, त्यामुळे हवामानशास्त्रज्ञांमध्येही याची चर्चा सुरु आहे. मान्सूनचा वेग आणि वेळ पाहता यंदा पावसाळा थोडा सक्रिय राहण्याची शक्यता व्यक्त केली जात आहे. केरळमध्ये मान्सूनच्या सुरुवातीस अनेक भागांमध्ये मध्यम ते जोरदार सरी कोसळल्या. यामुळे शेती व जलस्रोतांसाठी सकारात्मक सुरुवात झाली आहे.
ऐतिहासिक मान्सून घटना
इतक्या लवकर मान्सून येण्याच्या घटना इतिहासात फारशा घडलेल्या नाहीत. १९१८ मध्ये फक्त एकदाच ११ मे रोजी म्हणजे अत्यंत लवकर मान्सून दक्षिण भारतात दाखल झाला होता. मागील वर्षी, म्हणजे २०२४ मध्ये, मान्सून ३० मे रोजी केरळमध्ये आला होता, त्यामुळे यंदाचा पाऊस आठवडाभर आधीच सुरु झाला आहे. या लवकर आगमनामुळे देशातील शेती, जलव्यवस्थापन आणि हवामान नियोजनात काही सकारात्मक बदल होण्याची शक्यता आहे. हवामान खात्याच्या अंदाजानुसार यावर्षी मान्सूनचा विस्तारही तुलनेत वेगवान असण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे.
सकारात्मक हवामान घटक
एप्रिल महिन्यात हवामान विभागाने एक सकारात्मक अंदाज व्यक्त केला होता की २०२५ सालचा पावसाळा समाधानकारक ठरण्याची शक्यता आहे. हवामानशास्त्रज्ञांच्या निरीक्षणानुसार, ‘अल निनो’ या हवामान घटकाचा परिणाम यंदा फारसा जाणवणार नाही. यामुळे मान्सूनच्या आगमनासाठी आवश्यक असलेल्या नैसर्गिक अटी अनुकूल राहतील, असे संकेत मिळाले आहेत. पावसाच्या वितरणावर या घटकांचा मोठा परिणाम होतो, त्यामुळे शेतकऱ्यांसाठी ही एक दिलासादायक बातमी मानली जात आहे.
चांगल्या पावसाची शक्यता
या अनुकूल हवामान परिस्थितीमुळे महाराष्ट्रासह देशभरात चांगल्या पावसाची शक्यता वर्तवण्यात आली आहे. या वर्षी मान्सून नियमित वेळेत सुरू होईल व त्याचा प्रभाव बराच प्रमाणात समाधानकारक राहील, असा अंदाज वर्तवला जात आहे. ग्रामीण भागातील पाणीसाठ्यांमध्ये वाढ होण्याची शक्यता असल्यामुळे पाणीटंचाईच्या समस्या काही प्रमाणात कमी होऊ शकतात. पावसाळ्याचे नियोजन योग्य रितीने होण्यासाठी शेतकरी आणि शासनाला याचा फायदा होईल. पिकांची लागवड, खतांची व्यवस्था आणि शेतीशी संबंधित इतर निर्णय योग्य वेळी घेतले जातील.
देशव्यापी मान्सूनचा प्रवास
प्रत्येक वर्षी साधारण १ जूनच्या सुमारास मान्सून केरळच्या किनारपट्टीवर आगमन करतो. यानंतर तो हळूहळू देशभर पसरत जातो आणि ८ जुलैपर्यंत संपूर्ण भारतात मान्सूनचा प्रभाव दिसून येतो. या काळात बहुतांश राज्यांमध्ये हवामानात मोठा बदल जाणवतो आणि पावसाळ्याची सुरुवात होते. शेतकरी आणि पाणीसाठ्यांवर अवलंबून असलेल्या अनेक क्षेत्रांसाठी हा काळ अत्यंत महत्त्वाचा असतो. मान्सूनच्या आगमनासोबतच शेतीची कामं सुरू होतात आणि निसर्ग देखील हिरवा-गर्द होतो. देशाच्या हवामानातील हे बदल दरवर्षी अपेक्षेप्रमाणेच होतात.
मान्सून परतीचा काळ
१७ सप्टेंबरपासून उत्तर भारतातून मान्सून परतीचा प्रवास सुरू करतो आणि १५ ऑक्टोबरपर्यंत तो देशातून पूर्णपणे मागे सरतो. हा काळ ‘मान्सून परतीचा हंगाम’ म्हणून ओळखला जातो. परंतु, हवामानतज्ज्ञ सांगतात की, मान्सून लवकर किंवा उशिरा सुरू होतो याचा संपूर्ण हंगामातील एकूण पावसाच्या प्रमाणाशी थेट संबंध नसतो. म्हणजेच मान्सून वेळेवर येणार की नाही, यावरून त्याचा दर्जा किंवा परिणाम ठरवता येत नाही. काहीवेळा लवकर येणारा मान्सून कमी पाऊस देतो, तर उशिरा येणारा भरपूर पावसाने देश भिजवतो. त्यामुळे मान्सूनचा अभ्यास करताना फक्त वेळेवर येणे हेच निकष धरता येत नाहीत.
