Senior Citizen भारतातील ज्येष्ठ नागरिकांसाठी सरकारने विविध सुविधा उपलब्ध करून दिल्या आहेत, ज्यामुळे त्यांचे दैनंदिन जीवन अधिक सुलभ आणि सुखकर होते. प्रवासाच्या संदर्भात या सुविधा फारच उपयुक्त ठरतात. रेल्वे, बस आणि विमानसेवेतील सवलतीमुळे ते आरामदायी व कमी खर्चात प्रवास करू शकतात. काही ठिकाणी त्यांना विशेष आरक्षण, सन्मानाची जागा आणि मदतीसाठी स्वतंत्र व्यवस्था देखील केली जाते. याशिवाय, आरोग्यसेवा, बँकिंग, करसवलत अशा अनेक क्षेत्रांतही त्यांना दिलासा देणाऱ्या योजना राबविल्या जातात.
एअर इंडियाची ५०% सूट
एअर इंडिया या प्रतिष्ठित विमानसेवा कंपनीकडून ज्येष्ठ नागरिकांसाठी खास सवलतीची योजना राबवण्यात येते. या योजनेअंतर्गत जे प्रवासी ६० वर्षे किंवा त्याहून अधिक वयाचे आहेत, त्यांना इकोनॉमी वर्गातील तिकिटाच्या मूळ भाड्यावर तब्बल ५० टक्के सूट दिली जाते. ही सूट प्रवासाच्या सुरुवातीच्या तारखेनुसार लागू केली जाते, म्हणजेच प्रवासीचे वय प्रवासाच्या दिवशी ६० वर्षे पूर्ण झालेले असावे. ही योजना ज्येष्ठ नागरिकांना अधिक किफायतशीर व सुलभ प्रवासाचा लाभ घेता यावा यासाठी उपयुक्त आहे. त्यामुळे वृद्ध व्यक्तींना प्रवास करू शकतात.
विविध भाडे पर्याय
एअर इंडिया आपल्या प्रवाशांसाठी अनेक गंतव्य स्थानांसाठी विविध प्रकारचे भाडे पर्याय उपलब्ध करून देते. या प्रणालीमुळे प्रवाशांना त्यांच्या गरजेनुसार आणि बजेटनुसार तिकीट निवडण्याची मुभा मिळते. जे प्रवासी आपल्या प्रवासाची आधीच योजना करून लवकर बुकिंग करतात, त्यांना तुलनेत कमी दरात तिकिटे मिळण्याची संधी असते. ही सुविधा आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर असून प्रवाशांच्या सोयीसाठी तयार करण्यात आली आहे. विविध स्तरांमध्ये भाडे निश्चित करण्यात आल्यामुळे प्रवाशांना त्यांच्या प्रवासाचा खर्च नियंत्रित ठेवता येतो.
तिकीट दर विविधता
विमानतळांवर वर्षभरात ५०,००० पेक्षा जास्त विमाने ये जा करतात, अशा ठिकाणी ज्येष्ठ नागरिकांसाठी टर्मिनलपासून बोर्डिंग गेटपर्यंत पोहोचण्याकरिता मोफत स्वयंचलित बग्गी सेवा दिली जाते. ही सेवा त्यांच्यासाठी विशेष असून, त्यांच्या सोयीसाठी ती कायमस्वरूपी उपलब्ध असते. अशा प्रकारच्या सेवेमुळे वृद्धांना विमानतळावर चालण्याचा त्रास होणार नाही, आणि त्यांचा प्रवास अधिक सुलभ व आरामदायक होईल. शिवाय, गरज भासल्यास हीच सुविधा इतर प्रवाशांनाही विनामूल्य देण्यात येईल. विमानतळ प्रशासनाने हा निर्णय प्रवाशांच्या सोयीसाठी घेतलेला आहे.
ज्येष्ठ नागरिकांसाठी ट्रॉली उपलब्धता
सुरक्षा तपासणी पूर्ण झाल्यानंतर प्रवाशांना त्यांच्या हँड बॅगेसह बोर्डिंग गेटपर्यंत सहजतेने जाता यावे यासाठी विमानतळ प्रशासनाकडून लहान ट्रॉलीची सुविधा उपलब्ध करून दिली जाते. ही ट्रॉली खास करून जड बॅगा किंवा लांब पल्ल्याच्या टर्मिनलपर्यंत चालत जाणं जड जाणाऱ्या प्रवाशांसाठी खूप उपयुक्त ठरते. प्रवाशांचा प्रवास अधिक आरामदायक व्हावा आणि त्यांच्या सामानाचे ओझे कमी व्हावे हा मुख्य उद्देश आहे. विमानतळाच्या विविध भागांमध्ये या ट्रॉली सहज उपलब्ध असतात आणि त्यांचा वापर मोफत किंवा अगदी कमी शुल्कात करता येतो.
प्रवाशांसाठी माहिती देणारे फलक
विमानतळांवर उपलब्ध असलेल्या सेवा नागरिकांना अधिक सुलभतेने वापरता याव्यात, यासाठी त्या सेवा कुठे उपलब्ध आहेत आणि त्यांचा वापर कसा करावा, याची सविस्तर माहिती स्पष्ट आणि उठावदार पद्धतीने विमानतळावर विविध ठिकाणी दर्शवली जाईल. ही माहिती मोठ्या फलकांवर, सूचना पटांवर किंवा डिजिटल स्क्रीनवर मराठीत व अन्य भाषांमध्ये उपलब्ध करून दिली जाईल, जेणेकरून प्रवाशांना अडचण जाणवू नये. प्रवाशांनी गरजेनुसार त्या सेवा सहज शोधून वापराव्यात, यासाठी आवश्यक मार्गदर्शन दिले जाईल. तसेच ही माहिती संबंधित अधिकृत वेबसाइटवरही आहे.
अ‍ॅक्सेसिबल इमारती
गृह व नागरी व्यवहार मंत्रालयाने २०१६ मध्ये जाहीर केलेल्या मॉडेल बिल्डिंग बाय लॉजमध्ये ज्येष्ठ नागरिकांसाठी सुरक्षित व सुलभ वातावरणाची गरज अधोरेखित केली आहे. या धोरणांमध्ये अशा इमारतींची रचना करणे अपेक्षित आहे जिथे वृद्धांना कोणतीही अडचण न येता सहज हालचाल करता येईल. उदाहरणार्थ, रॅम्पद्वारे प्रवेशाची सोय, लिफ्ट्सची उपलब्धता, आणि विशेषतः अ‍ॅक्सेसिबल टॉयलेट्स यांचा समावेश करणे अनिवार्य मानले गेले आहे. अशा प्रकारच्या सोयी सुविधा वृद्धांसाठी फक्त आरामदायीच नव्हे तर सुरक्षिततेच्या दृष्टीनेही अत्यंत महत्त्वाच्या आहेत.
लो-फ्लोअर बसेस व मेट्रो
२०१३ मध्ये सरकारने ‘Urban Bus Specifications-II’ अंतर्गत जे मार्गदर्शक तत्त्व जारी केली, त्यानुसार शहरी भागात चालणाऱ्या लो-फ्लोअर बसेससाठी व्हीलचेअर वापरणाऱ्या प्रवाशांसाठी विशेष व्यवस्था करणे आवश्यक ठरवण्यात आले. या बसेसमध्ये चढण्यासाठी रॅम्प आणि आत बसण्यासाठी स्वतंत्र जागा असणे बंधनकारक आहे. या निर्णयामुळे दिव्यांग व ज्येष्ठ नागरिकांना सार्वजनिक वाहतूक अधिक सुलभ व सुरक्षित झाली आहे. त्याचप्रमाणे देशभरातील सर्व मेट्रो रेल्वे प्रकल्प देखील अपंग व ज्येष्ठ प्रवाशांच्या गरजा लक्षात घेऊन बांधले गेले आहेत.
वसतिगृह योजना
२०१५ साली सुरू झालेल्या या योजनेचा मुख्य उद्देश ज्येष्ठ नागरिकांच्या गरजा लक्षात घेऊन त्यांना सुरक्षित आणि सुलभ जीवनशैली देणे आहे. वयोवृद्धांना चालायला किंवा जिने चढायला त्रास होत असल्याने, घराच्या वाटपामध्ये त्यांना तळमजल्यावरील किंवा कमी मजल्यावरील घरांना प्राधान्य दिले जाते. ही योजना केवळ घर देण्यापुरती मर्यादित नाही, तर त्यामध्ये त्यांच्या दैनंदिन जीवनात येणाऱ्या अडचणींवर लक्ष देऊन उपाययोजना केल्या जातात. सामाजिक सुरक्षा आणि सुलभ वावर यासाठी रचना अशा प्रकारे केली जाते की ज्येष्ठ नागरिकांना कोणतीही अडथळा न येता जीवन जगता येईल.
निष्कर्ष:
केंद्र सरकारने अलीकडेच ज्येष्ठ नागरिकांच्या सोयीसाठी उचललेल्या पावलांमुळे त्यांचा प्रवास अधिक आरामदायक झाला आहे. यामुळे वयोवृद्धांना केवळ प्रवासाच्याच नाही तर त्यांच्या संपूर्ण नागरी जीवनातही आत्मसन्मानाची अनुभूती येते. शासनाच्या या धोरणांचा मुख्य उद्देश म्हणजे ज्येष्ठ नागरिकांना समाजात सन्मानाने जगता यावं, यासाठी आवश्यक त्या सर्व सुविधा उपलब्ध करून देणे. यामुळे त्यांच्या दैनंदिन जीवनात सुलभता तर मिळतेच, शिवाय ते समाजाच्या मुख्य प्रवाहाशी जोडले जातात. ‘सबका साथ, सबका विकास’ या तत्वज्ञानाशी सुसंगत अशी ही पावले वृद्धजनांच्या गरजांवर केंद्रित आहेत.