Snake Safety Farmers पावसाळा सुरू होताच शेतकरी खरिप हंगामासाठी शेतात काम करायला लागतात. या काळात एक मोठा धोका शेतकऱ्यांना सतावतो, तो म्हणजे सर्पदंशाचा. पावसामुळे जमीन ओलसर होते, विळे, खड्डे आणि कमी दिसणाऱ्या जागांमध्ये पाणी साचते. अशा ठिकाणी साप आणि इतर सरपटणाऱ्या प्राण्यांचे प्रमाण वाढते. सततच्या पावसामुळे या प्राण्यांचा वावर जास्त होतो आणि त्यामुळे शेतकऱ्यांसाठी धोका निर्माण होतो. सापदंशामुळे गंभीर समस्या उद्भवू शकतात, म्हणून शेतकऱ्यांनी काळजी घेणे गरजेचे आहे. त्यामुळे पावसाळ्यात शेतात काम करताना जागरूक राहणे अत्यंत महत्त्वाचे असते. शेतकऱ्यांनी योग्य ती खबरदारी घेऊनच काम करावे.
पावसात सर्पदंशाचा धोका वाढतो
शेतातील सापांची हालचाल फक्त शेतशिवारापुरतीच मर्यादित राहत नाही, तर ती अनेकदा गोठा, शेतातील साठवणुकीच्या जागा, झाडझुडप आणि घराच्या आजूबाजूला देखील दिसून येते. या सापांमुळे शेतकरी सतर्क न राहिल्यास सर्पदंश होण्याची शक्यता वाढते. वेळेवर उपचार न झाल्यास यामुळे प्राणही जाऊ शकतात. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी सापांची शक्यता लक्षात घेऊन योग्य खबरदारी घेणे अत्यंत गरजेचे आहे. साप आढळणाऱ्या ठिकाणी स्वच्छता ठेवणे आणि संपूर्ण परिसर तपासणे आवश्यक आहे. तसेच, साप दिसल्यास त्याचा निपटारा तज्ज्ञांमार्फतच करावा. घर आणि शेतातील सापांपासून सुरक्षित राहण्यासाठी योग्य उपाययोजना करणे गरजेचे आहे.
पेरणीच्या कामात सापांचा धोका असतो
सध्या मे महिन्याच्या शेवटच्या आठवड्यात आणि जूनच्या सुरुवातीला शेतकरी मोठ्या संख्येने आपल्या शेतात पेरणीसाठी उतरतात. या काळात शेतातील मशागत, गवत कापणे, दगड-गोटे साफ करणे, पालापाचोळा काढणे, गोठ्यांची स्वच्छता करणे आणि शेतातील अवजारे बाहेर काढण्यासारखी कामे सुरू असतात. या साऱ्याच कामात शेतकरी इतके व्यस्त असतात की, त्यांना सापांची शक्यता कमी वाटते. मात्र, साप लपून बसलेले असलेले ठिकाणी अनपेक्षितपणे पाय पडल्याने सर्पदंश होण्याची भीती वाढते. यामुळे शेतकऱ्यांनी अधिक सावधगिरी बाळगणे अत्यंत आवश्यक आहे.
नाग, फुरशे सारखे साप प्राणघातक असतात
विशेषतः नाग, घोणस, मण्यार आणि फुरशे हे चार विषारी साप शेतामध्ये अधिक प्रमाणात आढळतात आणि यांचा दंश प्राणघातक ठरू शकतो. कोल्हापूरच्या अनुभवी सर्पमित्र धनंजय जोशी यांच्या माहितीनुसार, मे ते ऑक्टोबर या काळात सर्पदंशाच्या घटना जास्त घडतात. कारण हाच काळ शेतातील कामांच्या तसेच सापांच्या हालचालींचाही असतो. या काळात शेतकरी आणि साप यांच्यातील संपर्क वाढल्यामुळे सर्पदंश होण्याची शक्यता अधिक असते. त्यामुळे या महिन्यांत शेतकऱ्यांनी विशेष दक्षता घेणे अत्यंत गरजेचे आहे.
गमबूट वापरल्यास सर्पदंश टाळता येतो
सापांच्या धोक्याला सामोरे जाण्यासाठी योग्य खबरदारी घेणे अत्यंत गरजेचे आहे. शेतात काम करताना नेहमीच मजबूत आणि जड बूट, जसे की गमबूट, घालणे आवश्यक आहे. हे बूट फक्त सर्पदंशापासूनच नाही तर जमिनीत असलेल्या काटेरी वनस्पती आणि घाणपासूनही पायांना सुरक्षित ठेवतात. शिवाय, शेतात आणि आसपासच्या जागांमध्ये सतर्क राहून काम केल्यास अनपेक्षित सापांच्या सापडण्याचा धोका कमी होतो. सापांनी अचानक चापल्यानं किंवा बिनधास्त हालचालींमुळे प्राणघातक हल्ले होऊ शकतात, त्यामुळे सावधगिरी बाळगणे फार महत्त्वाचे आहे.
काठीने आवाज केल्यास साप दूर जातो
शेताजवळील किंवा घराच्या अडगळीच्या भागात जाताना काही सोपे पण परिणामकारक उपाय अवलंबणे गरजेचे आहे. पाय जमिनीवर ठोकताना किंवा काठीने जमिनीत हलचाल करताना सापाला आधीच आवाज जाणवतो, ज्यामुळे तो आपला मार्ग बदलून निघून जाऊ शकतो. या पद्धतीने सापाला तिथेून दूर जावे लागते आणि आपल्याला सर्पदंशाचा धोका कमी होतो. या उपायांमुळे आपण स्वतःला सापांपासून सुरक्षित ठेवू शकतो आणि आपले काम सुरक्षीतपणे पूर्ण करू शकतो. सतत जागरूक राहणे आणि योग्य खबरदारी घेणे हेच सापांच्या धोका टाळण्याचे मुख्य माध्यम आहे.
दाट झुडपात काम करताना जागरूकता आवश्यक
गवत कापण्याच्या वेळी किंवा झुडपांनी भरलेल्या दाट भागात काम करताना, त्या जागेची अगोदर नीट तपासणी करणे खूप गरजेचे आहे. घाई न करता, प्रत्येक कोपरा सावधगिरीने पाहूनच काम सुरू करावे, कारण अशा ठिकाणी साप लपलेले असू शकतात. अचानक सापाला धक्का लागल्यास त्याचा शिकार होण्याचा धोका वाढतो, त्यामुळे काम करताना संयम ठेवणे आणि जागरूक राहणे आवश्यक आहे. विशेषतः उन्हाळा आणि पावसाळ्यात सापांच्या हालचाली जास्त असतात, त्यामुळे या काळात अधिक काळजी घ्यावी लागते. याशिवाय, साप टाळण्यासाठी कामाच्या ठिकाणी साफसफाई नेहमीच ठेवा.
घराच्या अडगळीच्या जागा स्वच्छ ठेवा
घरातील साफसफाई करताना, विशेषतः घराच्या कोपऱ्यांमध्ये आणि जुनी वस्तू साठवलेल्या जागी अधिक सावधगिरी बाळगणे गरजेचे आहे. झोत्यांच्या खाली, ओल्या कपड्यांमध्ये किंवा बंद ठिकाणी साप लपलेले असू शकतात, त्यामुळे या जागा नीट तपासून स्वच्छ करणे आवश्यक आहे. साफसफाई करताना योग्य प्रकाशाची व्यवस्था करावी आणि हातांवर हातमोजे घालून, तसेच लांबट काठीचा वापर करून वस्तू हलवाव्यात. ही काळजी घेतल्यास सापाला अचानक स्पर्श होण्याचा धोका कमी होतो. घर आणि आसपासच्या परिसरात स्वच्छता राखणे हे सापांपासून संरक्षणाचे एक महत्त्वाचे साधन आहे.
सर्पदंश झाल्यास तातडीने रुग्णालय गाठा
सर्पदंश झाल्यास घाबरून न पडता त्वरित जवळच्या रुग्णालयात जाणे अत्यंत गरजेचे असते. आजकाल अनेक ग्रामीण रुग्णालयांमध्ये सर्पदंशाच्या उपचारांसाठी आवश्यक असलेली औषधे (antivenom) सहज उपलब्ध असतात, त्यामुळे उपचार लवकर सुरु होणे महत्त्वाचे आहे. घरगुती उपाय, जसे की झाडांच्या मुळे वापरणे, जखम कापणे किंवा शोषणे, तसेच मंतरलेले धागे बांधणे यांसारख्या पद्धती केव्हा करू नयेत. या चुकीच्या उपायांमुळे परिस्थिती आणखी वाईट होऊ शकते आणि वेळेवर योग्य उपचार मिळण्यास अडथळा निर्माण होतो. त्यामुळे प्रत्येकाला सर्पदंशाच्या बाबतीत योग्य माहिती असणे गरजेचे आहे.
बहुतेक साप बिनविषारी असतात घाबरू नका!
अनेक साप विषारी नसतात, विशेषतः नाग, मण्यार, घोणस आणि फुरशे या काही प्रजाती सोडल्यास शेष साप सामान्यतः बिनविषारी असतात. म्हणूनच, साप बघितल्यावर घाबरून न जाता शांतपणे परिस्थितीचे मूल्यांकन करून त्वरित वैद्यकीय मदत घेणे आवश्यक आहे. सापांच्या बाबतीत योग्य जागरूकता ठेवल्यास सर्पदंशामुळे होणाऱ्या जीवितहानीचा धोका कमी करता येऊ शकतो. त्यामुळे घरासमोरील आणि शेतातल्या सापांपासून बचाव करण्यासाठी सतर्कता आणि योग्य माहिती असणे अत्यंत महत्वाचे ठरते.