Bank Loan Rule बरेच लोक आपापल्या गरजांसाठी कर्ज घेण्याचा पर्याय निवडतात. काहीजण नवीन घर खरेदीसाठी, तर काहीजण उच्च शिक्षणासाठी किंवा वाहन खरेदीसाठी कर्ज घेतात. काही वेळा अचानक उद्भवणाऱ्या वैद्यकीय आपत्कालीन परिस्थितीतही कर्ज घेण्याची गरज भासते. काळ बदलत असताना कर्ज घेणे ही एक सामान्य बाब झाली आहे, पण त्यामागे असलेले काही गंभीर पैलू बऱ्याचदा दुर्लक्षित राहतात. हे लक्षात घेणं महत्त्वाचं आहे की कर्ज घेतलेलं असतानाच संबंधित व्यक्तीचं अचानक निधन झालं, तर त्या कर्जाचे काय होणार.
मृत्यूनंतर कर्ज संपत नाही
लोकांना वाटतं की व्यक्ती गेल्यावर कर्ज आपोआप संपतं, पण वास्तव वेगळं असतं. उरलेले कर्ज फेडण्याची जबाबदारी अनेकदा त्यांच्या कुटुंबियांच्या खांद्यावर येऊन पडते. मात्र कर्जाचा प्रकार, त्यासाठी घेतलेली विमा पॉलिसी आणि कर्जाच्या अटी या सगळ्यावर पुढे काय होईल हे अवलंबून असतं. काही कर्जांना ‘क्रेडिट लाइफ इन्शुरन्स’सारख्या सुरक्षा योजना लागू असतात, ज्या मृत्यूनंतर उरलेलं कर्ज भरून काढतात. पण अशी योजना नसेल, तर कुटुंबाला ती रक्कम फेडावी लागते. त्यामुळे कोणतंही कर्ज घेताना त्यासोबत येणाऱ्या जबाबदाऱ्या आणि परिणाम याची संपूर्ण कल्पना असणं अत्यावश्यक आहे.
क्रेडिट कार्ड कर्ज
क्रेडिट कार्डचे कर्ज हे अनसिक्योर्ड म्हणजेच असुरक्षित कर्ज म्हणून ओळखले जाते, कारण ते घेताना कोणतीही मालमत्ता गहाण ठेवावी लागत नाही. म्हणजेच, जर कार्डधारकाचा मृत्यू झाला, तर बँक त्याच्या कुटुंबाकडून जबरदस्तीने थकबाकी वसूल करू शकत नाही. हे कर्ज कोणत्याही जामीन अथवा हमीशिवाय दिले जाते, त्यामुळे त्याची परतफेड करण्याची कायदेशीर जबाबदारी केवळ कर्जदारावरच असते. कुटुंबीयांवर त्याची देयता येत नाही. बँकेला कायद्यानुसार मृत व्यक्तीच्या नातेवाईकांकडून पैसे वसूल करण्याचा अधिकार नाही.
नैतिकतेमुळे कुटुंब कर्ज फेडतं
असे असले तरी अनेक वेळा मृत व्यक्तीच्या कुटुंबीयांना वाटते की, बँकेचे पैसे परत करणे ही आपली नैतिक जबाबदारी आहे. काही वेळा समाजातील दबाव किंवा नैतिकतेच्या जाणिवेमुळेही नातेवाईक बँकेशी संपर्क साधून थकबाकी फेडतात. मात्र, हे पूर्णपणे त्यांचे स्वेच्छेने घेतलेले निर्णय असतात. कायद्यानुसार त्यांच्यावर कोणतीही सक्ती केली जाऊ शकत नाही. त्यामुळे अशा वेळी कुटुंबीयांनी शांतपणे विचार करून निर्णय घ्यावा. बँकेकडून जर वारंवार संपर्क केला गेला, तर कायदेशीर सल्ला घेणे योग्य ठरते.
वैयक्तिक कर्जावर वारसांना बंधन नाही
वैयक्तिक कर्ज म्हणजे असे कर्ज जे कुठल्याही मालमत्तेची हमी न देता दिलं जातं, त्यामुळे ते ‘असुरक्षित कर्ज’ या प्रकारात मोडतं. अशा कर्जात, जर कर्ज घेतलेल्या व्यक्तीचा दुर्दैवाने मृत्यू झाला आणि कर्जासाठी कोणीही हमीदार नसेल, तर बँकेला थकबाकी वसूल करण्यासाठी कुटुंबावर दबाव टाकता येत नाही. कारण, कायद्यानुसार त्या व्यक्तीच्या वारसदारांवर ही जबाबदारी येत नाही, जर त्यांनी वारसा नाकारला असेल. त्यामुळे, कुटुंबीयांना कोणतीही थेट जबाबदारी येत नाही, हे लक्षात घेणं महत्त्वाचं आहे.
हमीदारावर पूर्ण जबाबदारी येते
पण काही वेळा कर्ज घेताना बँका हमीदार (गॅरंटर) मागतात आणि जर हमीदार असेल, तर त्याच्यावर ती रक्कम फेडण्याची पूर्ण जबाबदारी येते. म्हणजेच, मूळ कर्जदाराला काही झाल्यास किंवा तो पैसे परत न केल्यास, बँक थकबाकी थेट हमीदाराकडून वसूल करू शकते. म्हणून, कोणाचंही हमीदार होण्याचा निर्णय घेताना फक्त नातेसंबंध पाहू नका, तर आर्थिक जबाबदारी आणि धोके याचाही गांभीर्याने विचार करा. कधी कधी भावनेच्या भरात घेतलेले निर्णय भविष्यात अडचणी निर्माण करू शकतात.
सह-अर्जदाराने कर्ज फेडावं लागतं
गृहकर्ज हे एक सुरक्षित कर्जप्रकार मानले जाते कारण त्याच्या बदल्यात एखादे घर, फ्लॅट किंवा इतर मालमत्ता बँकेकडे गहाण ठेवली जाते. कर्ज घेतलेल्या व्यक्तीचा अचानक मृत्यू झाल्यास, जर त्या कर्जावर सह-अर्जदार असतो, तर उरलेली रक्कम फेडण्याची जबाबदारी सह-अर्जदारावर येते. या परिस्थितीत सह-अर्जदाराने कर्ज फेडले नाही, तर बँकेकडून मालमत्तेवर दावा केला जाऊ शकतो. सह-अर्जदार असल्यास बँकेला थेट मालमत्ता विक्रीस काढण्याची गरज लागत नाही, कारण त्यांच्याकडे पैसे वसूल करण्याचा दुसरा पर्याय असतो.
सह-अर्जदार नसल्यास मालमत्ता जप्त होऊ शकते
पण जर कर्जदाराच्या मृत्यूनंतर कोणी सह-अर्जदार नसेल, तर संपूर्ण जबाबदारी कुठल्याही दुसऱ्या व्यक्तीवर येत नाही आणि बँक SARFAESI (सारफेसी) कायद्याच्या अंतर्गत पुढील कारवाई करू शकते. या कायद्यानुसार, बँक गहाण ठेवलेली मालमत्ता जप्त करून लिलावात विकण्याचा निर्णय घेऊ शकते. अशा परिस्थितीत, कुटुंबाने जपलेले आणि बांधलेले घर गमावण्याची वेळ येऊ शकते, ज्याचा भावनिक धक्का अधिक असतो. आर्थिकदृष्ट्या ही घटना गंभीर संकट उभे करू शकते. जेव्हा त्या मालमत्तेवर संपूर्ण कुटुंबाचे भविष्य अवलंबून असते.
कर्ज विमा कुटुंबाला वाचवतो
गृहकर्ज किंवा अन्य कोणतेही मोठे कर्ज घेताना त्यासोबत कर्ज विमा घेणे हे अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. कर्ज विमा म्हणजेच असे एक आर्थिक संरक्षण, जे कर्जदाराच्या निधनानंतर उरलेली कर्जरक्कम भरून काढण्याची जबाबदारी घेतो. अशा प्रकारच्या विम्यामुळे कर्जदाराच्या मृत्यूनंतर त्याच्या कुटुंबावर कर्जाची आर्थिक जबाबदारी येत नाही. गृहकर्ज घेत असताना हा विमा असणे अत्यावश्यक ठरते, कारण अन्यथा घर जप्त होण्याचा धोका असतो. कर्जदाराच्या अनुपस्थितीतही त्याचे कुटुंब त्या घरात राहू शकते, ही मोठी दिलासा देणारी बाब आहे.
कर्ज विमा म्हणजे सुरक्षा कवच
बँका व वित्तसंस्था गृहकर्ज मंजूर करताना कर्ज विमा घेण्याचा पर्याय देतात किंवा काही वेळा तो बंधनकारकही असतो. कर्ज विमा घेतल्यामुळे बँकेचाही धोका कमी होतो आणि कर्जाची परतफेड सुनिश्चित होते. अनेकांना वाटते की हा एक अतिरिक्त खर्च आहे, पण प्रत्यक्षात तो एक सुरक्षितता कवच असतो. हे विमा पॉलिसीचे हप्ते अनेकदा कर्जाच्या हप्त्यात समाविष्ट केले जातात, त्यामुळे वेगळा आर्थिक ताण जाणवत नाही. कुटुंबाच्या भविष्याचा विचार करता, हा विमा खरेदी करणे ही दूरदृष्टी ठरते. त्यामुळे अशा विम्याचा समावेश करताना त्याची अटी आणि लाभ नीट समजून घेणे आवश्यक आहे.
कर्जाच्या अटींवर लक्ष द्या!
आर्थिक निर्णय घेताना फक्त मासिक हप्ता किती आहे यावर लक्ष केंद्रीत करणं पुरेसं नसतं. कर्ज घेताना त्या कर्जाच्या अटी काय आहेत, त्यातील व्याजदर, कालावधी, परतफेडीची अट यांचा अभ्यास करणे महत्त्वाचे ठरते. अनेकदा आकस्मिक परिस्थिती उद्भवल्यास कर्ज फेडणं कठीण होऊ शकतं, आणि त्याचा परिणाम संपूर्ण कुटुंबावर होतो. त्यामुळे कर्ज घेण्याआधी त्या जबाबदाऱ्या आणि जोखमी समजून घेणं गरजेचं आहे. भावनिक न होता शहाणपणाने आणि दीर्घकालीन परिणाम लक्षात घेऊन निर्णय घ्यायला हवा.
हमीदारांची जबाबदारी समजून घ्या!
कर्ज घेताना कागदोपत्री अटी, हमीदाराची जबाबदारी, मालमत्तेच्या गहाण बाबी आणि कर्ज विम्याचं अस्तित्व हे सर्व बारकाईने तपासणं महत्त्वाचं असतं. काही वेळा कर्ज घेणारा व्यक्ती काही कारणांमुळे हप्ते भरू शकत नाही, अशा वेळी हमीदारावर किंवा गहाण मालमत्तेवर परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे कर्जाच्या व्यवहारात सहभागी होणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीने आपली भूमिका आणि संभाव्य धोके समजून घेणं गरजेचं आहे. तसेच, कर्ज विमा असणे हे अशा संकट काळात मोठा आधार ठरू शकतो. आर्थिक सुरक्षिततेच्या दृष्टीने हे सर्व घटक विचारात घेतल्यास, फायदेशीर ठरू शकतो.
मृत्यू नंतर कर्ज फेडणी कोणाची?
एखाद्या व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर त्याच्यावर असलेलं कर्ज नेमकं कोण फेडणार, हे कर्जाच्या स्वरूपावर अवलंबून असतं. जर ते कर्ज क्रेडिट कार्डसारखं किंवा वैयक्तिक स्वरूपाचं असुरक्षित कर्ज असेल, तर अशा प्रकारच्या कर्जामध्ये थेट कोणी गॅरंटर नसेल तर वारसदारांना ते फेडायची जबरदस्ती नसते. त्यामुळे कुटुंबावर त्याचा फारसा परिणाम होत नाही. यामध्ये काही वेळा कर्जदाराच्या मालमत्तेवर दावा केला जाऊ शकतो जर ती कर्जातून खरेदी केली असेल. त्यामुळे अशा गोष्टींचा विचार करून कर्ज घेणे आवश्यक आहे. प्रत्येक वेळी कर्ज घेताना त्याच्या अटी नीट समजून घेणं गरजेचं ठरतं.
सुरक्षित कर्जात मालमत्ता गमावण्याचा धोका
जर कर्ज सुरक्षित प्रकारचं असेल जसं की गृहकर्ज किंवा वाहन कर्ज तर त्यामध्ये एखादी मालमत्ता गहाण ठेवलेली असते. जर कर्जदाराचा मृत्यू झाला आणि कर्ज वेळेवर फेडलं गेलं नाही, तर बँक किंवा वित्त संस्था ती मालमत्ता ताब्यात घेऊ शकते. अशा वेळी कुटुंबाला घर किंवा वाहन गमवावं लागू शकतं. त्यामुळे अशा सुरक्षित कर्जांमध्ये कर्ज फेडण्याची जबाबदारी कुटुंबावर अप्रत्यक्षपणे येते. त्यामुळं मालमत्तेच्या संरक्षणासाठी योग्य ती आर्थिक तयारी असणं आवश्यक ठरतं. आर्थिक अडचणी टाळण्यासाठी पूर्व नियोजन महत्त्वाचं आहे.
कर्ज विमा कुटुंबाचं रक्षण करतो
सर्व प्रकारच्या परिस्थितींना सामोरं जाण्यासाठी कर्ज विमा (Loan Insurance) हा एक चांगला पर्याय ठरतो. कर्ज विम्यामुळे कर्जदाराचा मृत्यू झाल्यास उर्वरित कर्ज रक्कम विमा कंपनी भरते आणि कुटुंबावर आर्थिक ओझं येत नाही. त्यामुळे कर्ज घेताना विमा असणं ही एक अत्यावश्यक बाब बनते. आपल्या कुटुंबाचं भविष्य सुरक्षित ठेवायचं असल्यास, कर्ज घेताना जबाबदारीने निर्णय घेणं आवश्यक आहे. योग्य माहिती घेऊन आणि योजना आखून घेतलेलं कर्ज आपत्कालीन परिस्थितीत सुद्धा सुरक्षित वाटू शकतं.
